Przemysł 4.0. i elektromobilność wśród najważniejszych trendów dla gospodarki

Duża liczba danych i ich zaawansowana analityka, cyfryzacja, zmiany geopolityczne oraz technologie zwiększające produktywność – to według dyrektorów finansowych ankietowanych przez Deloitte najważniejsze bodźce do zmian w gospodarce i społeczeństwie. Na tej podstawie eksperci firmy wyznaczyli 6 megatrendów, które będą determinować globalny biznes w najbliższych latach: przemysł 4.0, gospodarka o obiegu zamkniętym, zrównoważone finanse, rynek talentów, srebrna gospodarka oraz elektromobilność.

Megatrendy – jak wyjaśniają eksperci Deloitte – to globalne siły mające wpływ na życie gospodarcze i społeczne, oddziałujące na takie proces jak produkcja, konsumpcja, inwestycje oraz interakcje społeczne.

– Gospodarki, które najszybciej wykorzystają ich zalety, a zniwelują istniejące zagrożenia, okażą się najbardziej konkurencyjne – mówi Julia Patorska, Lider zespołu ds. analiz ekonomicznych Deloitte.

Czwarta rewolucja nadchodzi

Czwartej rewolucji przemysłowej sprzyja rozwój takich technologii jak internet rzeczy, uczenie maszynowe, sztuczna inteligencja oraz rozszerzona i wirtualna rzeczywistość. Siłą napędową są także wyzwania globalnego biznesu, czyli ciągle rosnące oczekiwania klientów, ograniczone zasoby surowców i rąk do pracy, a także zachęty ze strony sektora publicznego. Celem tej rewolucji jest bardziej efektywny proces produkcji, czyli w skrócie – tańszy i szybszy, przy jednoczesnej minimalizacji ryzyka dla procesów biznesowych.

A tych czynników ryzyka – mimo postępu technologicznego – nie brakuje. Przemysł 4.0 w dużej mierze opiera się na danych, których przybywa w zastraszającym tempie. Jak ocenia firma IDC, na którą powołują się eksperci Banku Pekao S.A. (raport "Polska gospodarka w obliczu kolejnej fazy rewolucji przemysłowej"), w ubiegłym roku wytworzono na świecie ok. 20 zetabajtów danych (20 bln giga), a za 7 lat będzie ich już ośmiokrotnie więcej. W związku z tym większe jest ryzyko cyberataków w celu kradzieży danych.

Poza tym wdrażanie zaawansowanych technologii może budzić niechęć społeczną. Z jednej strony, chodzi o automatyzację miejsc pracy, a co za tym idzie, zmniejszanie zapotrzebowania na pracowników, szczególnie przy pracach prostych, powtarzalnych. Z drugiej strony, problemem może być brak świadomości i zrozumienia dla wprowadzanych zmian. To z kolei oznacza potrzebę inwestowania już dziś w wiedzę o nowych technologiach. Jednym z wyzwań w przemyśle 4.0 jest także dbałość o środowisko naturalne – wynika z raportu Pekao S.A.

Jak wskazują eksperci banku, o prawdziwych fabrykach 4.0 będzie można mówić ok. 2030 roku. Dziś, mimo że wiele z tych technologii jest wykorzystywanych w firmach, nie dzieje się to w sposób w pełni zintegrowany. Dodatkowe wyzwanie stanowią kwestie regulacji, które muszą nadążać za postępem technologicznym.

Jak to wygląda w praktyce? Z tegorocznego raportu „Smart Industry Polska 2018” przygotowanego wspólnie przez Siemens i Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii, na podstawie badań Instytutu Kantar Millward Brown przeprowadzonych wśród mikro-, małych i średnich firm, wynika, że ten segment przedsiębiorstw jest stosunkowo mało innowacyjny. Według GUS innowacyjne rozwiązania wdraża kilkanaście procent firm przemysłowych. 60 proc. firm nie słyszało o koncepcji Przemysł 4.0. Nie oznacza to jednak, że nie wdrażają one u siebie innowacji charakterystycznych dla tej koncepcji. Jednak w pełni świadomych, uwzględniających w swojej strategii przedsiębiorstw, jest ok. 15,5 proc. – wynika z raportu Siemens i MPiT.

Co je hamuje? Przede wszystkim brak środków (65 proc.), brak czasu (62 proc.) i brak pracowników (53 proc.). Firmy narzekają także na biurokrację i brak wsparcia ze strony organów publicznych. Mogłyby to być zachęty podatkowe, wsparcie edukacji przyszłych kadr oraz przejrzystość regulacji.

Które technologie mają największy wpływ na wzrost zysków firmy? Badani wymienili automatyzację linii produkcyjnych (89 proc.), analitykę danych (87 proc.) oraz oprogramowanie obniżające koszty prototypowania i wprowadzania nowych produktów (85 proc.). Jednocześnie są to technologie najczęściej wykorzystywane w przemyśle. Jakie firmy widzą korzyści z innowacji? To przede wszystkim poprawa jakości oferowanych produktów (91,5 proc.), poprawa wydajności (89 proc.) i obniżenie kosztów (88 proc.). Często wskazywane były także wyższa rentowność produkcji, wzrost przychodów i liczby nowych klientów.

Dzięki wprowadzanym na szerszą skalę technologiom można by było zmienić gospodarkę Polski ze zorientowanej na efektywność na zorientowaną na innowacyjność, co gwarantuje utrzymywanie się wysokiego poziomu wynagrodzeń i odpowiedniego standardu życia.

Obieg zamknięty

Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) to model, w którym zużywane produkty trafiają do ponownego wykorzystania, a więc odpady stają się surowcem. Wprowadzenie tego megatrendu na polskich firmach wymuszą regulacje prawne, głównie unijne. Komisja Europejska systematycznie zwiększa bowiem wymogi dotyczące odpadów, które muszą podlegać recyklingowi. Ostatnia dyrektywa w tej sprawie została przyjęta w tym roku i teraz państwa członkowskie będą musiały wdrożyć ją do swojego porządku prawnego. Zgodnie z nią w 2030 roku 70 proc. wszystkich opakowań ma trafiać do ponownego przetworzenia (przy czym poszczególne materiały mają swoje limity). W Polsce w ostatnich latach było to poniżej 60 proc. W przypadku odpadów komunalnych odsetek recyklingowanych odpadów w 2035 roku powinien sięgnąć 65 proc.

Dzięki nowym przepisom UE ma się stać globalnym liderem pod względem gospodarowania odpadami i recyklingu. Przyjęty w maju pakiet zmian to jeden z elementów szerszego pakietu dotyczącego GOZ. Wprowadza on – poza nowymi limitami odzyskiwania odpadów – również rozszerzoną odpowiedzialność producenta, na każdym etapie życia opakowania (do 2024 roku). Dodatkowo państwo powinno priorytetowo traktować ponowne wykorzystanie i recykling, a nie składowanie i spalanie.

Eksperci Deloitte podkreślają, że wdrażanie GOZ spowoduje powstanie nowych branż i rynków, głównie w sektorze usług. Wymusi też na firmach większą innowacyjność, co z kolei powinno się przyczynić do wzrostu ich konkurencyjności oraz ograniczeniu kosztów działalności. Na razie problemem są jednak wysokie koszty dostosowania do nowego modelu.

Zyski już nie najważniejsze

Kolejnym megatrendem wskazywanym przez ekspertów Deloitte są zrównoważone finanse. Coraz więcej firm, myśląc o inwestycjach, zwraca uwagę nie tylko na sam zysk finansowy, lecz również na korzyści społeczne i środowiskowe. Dzięki temu mogą też ograniczać pewne czynniki ryzyka.

Z jednej strony, jest to szansa na zwiększenie przejrzystości rynku finansowego i odpowiedzialności za wpływ działalności firm, z drugiej strony, wyzwaniem może być pogodzenie tego, na czym firma zarabia, z tym, co powinna robić, by zmniejszać swój wpływ na środowisko. W ocenie ekspertów kryteria pozafinansowe będą mieć coraz większe znaczenie.

Kto na to wszystko zapracuje?

Jak wynika z badania „Niedobór talentów 2018” ManpowerGroup 2018, ponad połowa pracodawców ma trudność ze znalezieniem odpowiednich kandydatów do pracy. Problemem jest nie tylko niedobór wykwalifikowanych pracowników, lecz również zbyt wysokie oczekiwania finansowe kandydatów do pracy czy zbyt małe doświadczenie zawodowe. Wiele branż, szczególnie w szczycie sezonu, wyraźnie odczuwa braki kadrowe. To wymusza na firmach zmiany w obszarze zatrudnienia. Po pierwsze, obniżają one swoje wymagania wobec kandydatów. Po drugie, podnoszą wynagrodzenia i zwiększają liczbę benefitów, więc poziom życia stopniowo się poprawia.

Z rynkiem pracy wiążą się także kolejne wyzwania, a mianowicie zarządzanie różnorodnością pokoleniową w firmie oraz odchodzenie na emeryturę pokolenia wyżu powojennego.

– To może być istotny cios dla wzrostu gospodarczego, dlatego wiele rządów w ostatnich latach podnosiło ustawowy wiek emerytalny. Zmiany w systemach emerytalnych sprawiają, że coraz więcej osób poszukuje informacji dotyczących aktualnych przepisów i kalkuluje opłacalność pozostania na rynku pracy – podkreśla cytowana w komunikacie Julia Patorska.

Dziś – jak podaje ZBP, powołując się na dane MRPiPS – odsetek pracujących wśród osób 60+ wynosi 12 proc. Zachęcanie do dłuższej aktywności zawodowej jest jednym z siedmiu obszarów, na które położono nacisk w dokumencie „Polityka społeczna wobec osób starszych 2030. Bezpieczeństwo – Uczestnictwo – Solidarność”, przyjętym na początku lipca przez Komitet Stały Rady Ministrów. Chodzi o to, by zapobiegać wykluczeniu ekonomicznemu, cyfrowemu i technologicznemu seniorów, jednocześnie wykorzystując ich potencjał w życiu gospodarczym i na rynku pracy.

Efektem tzw. srebrnej gospodarki, którą eksperci Deloitte również nazwali megatrendem, może być także rosnące zainteresowanie różnymi formami oszczędzania na przyszłość. Co ciekawe – jak wynika z raportu ZBP „InfoSenior” – dziś to seniorzy częściej oszczędzają niż osoby młodsze i zwykle wybierają do tego lokaty bankowe. Długoterminowe oszczędzanie ma być istotnym aspektem wydłużania się aktywności zawodowej.

Pojazdy bardziej eko

O elektromobilności na razie głównie się mówi, ale zarówno ze strony rządu, firm, jak i konsumentów zainteresowanie tematem rośnie. Przesiadanie się na pojazdy elektryczne to proces rozłożony na lata, który jednak powoli zaczyna postępować. Przyczynia się do tego coraz większa świadomość ekologiczna i opłacalność kosztowa takich maszyn względem tradycyjnego napędu. Zauważyły to już m.in. samorządy, które stopniowo wymieniają tabor autobusów. Rozwój zeroemisyjnych flot w komunikacji miejskiej ma kluczowe znaczenie dla budowania zrównoważonych miast, w których będą mniejsze zanieczyszczenia i hałas.

Jak szacują eksperci EY i ING Banku Śląskiego (w raporcie „Którym pasem zamierzamy jechać"), liczba sprzedawanych samochodów elektrycznych podwoi się do 2023 roku. Warunkiem jest jednak obniżka cen takich aut oraz rozbudowa infrastruktury koniecznej do ładowania. Dzięki rozwojowi elektromobilności Polska będzie mogła skutecznie konkurować z potęgami motoryzacyjnymi. Musi jednak już dziś zacząć się do elektrycznego boomu odpowiednio przygotowywać.