Niepewność prawna hamuje rozwój innowacji finansowych

Komisja Nadzoru Finansowego, a właściwie działający przy KNF specjalny zespół, zidentyfikował ponad 80 barier, które hamują rozwój branży fintech. Najwięcej problemów przedsiębiorcom tworzącym innowacje z pogranicza finansów i technologii sprawiają regulacje prawne i niepewność z tym związana. Inną barierą są uciążliwe wymogi sprawozdawcze, a także brak ogólnokrajowej strategii rozwoju tego sektora. Nadzór chce to stopniowo zmieniać. Już 68 proc. barier jest w trakcie usuwania. Skąd to tempo? Polska ma szansę stać się centrum innowacji finansowych w regionie, a rozwój fintechów jest do tego warunkiem niezbędnym.

Fintechy napędzają innowacje w branży finansowej – oferują produkty i usługi, dzięki którym łatwiej obsługiwać cyfrowych konsumentów, a także proponują rozwiązania ułatwiające operacje instytucji finansowych. Jak wynika z danych KPMG, w III kwartale 2017 roku w ten segment zainwestowano globalnie 8,2 mld dolarów, a w samej Europie – ponad 1,6 mld dolarów.

Do sektora fintech zalicza się m.in. innowacyjne podmioty nadzorowane, np. banki, zakłady ubezpieczeń, firmy inwestycyjne czy instytucje płatnicze, ale także podmioty nienadzorowane, czyli często start-upy rozpoczynające działalność. KNF podkreśla, że szybki rozwój tego sektora w Polsce jest dużym wyzwaniem dla nadzoru i regulatorów, szczególnie w zakresie dostosowywania prawa. Tym bardziej że proponowane przez fintechy usługi czy produkty często wychodzą poza schemat tradycyjnej oferty finansowej. Podmioty te borykają się jednak z szeregiem trudności, które zespół roboczy ds. rozwoju innowacji finansowych – powołany przy Urzędzie Komisji Nadzoru Finansowego – miał właśnie zidentyfikować. Wśród nich są bariery natury prawnej, regulacyjnej i nadzorczej.

W toku pracy określono kilkadziesiąt barier, z których 3 już zostały usunięte, a kolejnych 58 jest w trakcie usuwania, co oznacza, że podjęto już jakieś działania lub określono rekomendacje, by te bariery wyeliminować. W przypadku 12 barier w toku prac zespołu nie zostało wypracowane akceptowalne dla wszystkich stron rozwiązanie. Jak podkreślają jego przedstawiciele, przyjazne regulacje prawne to nie tylko warunek dalszego dynamicznego rozwoju polskich start-upów, lecz także rozwoju Polski jako centrum innowacji finansowej. A na takie miano mamy szansę zasłużyć.

Co boli najmocniej?

– Wyniki prac zespołu pokazują, że największym problemem hamującym rozwój innowacji finansowych w Polsce jest brak pewności prawnej – podmioty rynkowe chcą precyzyjnie wiedzieć, jakie przepisy mają zastosowanie w zakresie innowacyjnych rozwiązań – czytamy w listopadowym raporcie, podsumowującym prace zespołu roboczego, który został przedstawiony w listopadzie podczas Kongresu 590 w Rzeszowie.

Do czego prowadzi nadmiar regulacji? Małe podmioty, działające często bez wsparcia konsultantów zewnętrznych, nie podejmują innowacyjnych przedsięwzięć, ponieważ mają wątpliwości, czy są one zgodne z przepisami i rekomendacjami nadzoru. Do tego potrzebna jest lepsza i bardziej klarowna informacja ze strony KNF, a także dialog między dwiema stronami. Pomysłem na usunięcie tej bariery jest strona internetowa, gdzie zamieszczane są informacje z sektora innowacji finansowych oraz stanowiska i interpretacje nadzoru w sprawach dotyczących branży.

Co ważne, zespół roboczy ustalił, że dla rozwoju innowacji finansowych konieczne jest wyeliminowanie zjawiska goldplatingu, polegającego na tym, że krajowe rozwiązania prawne idą dalej, niż wynikałoby to z implementowanych przepisów unijnych.

Dodatkowo wspieranie innowacji stanie się jednym z zadań nadzoru. Ministerstwo Finansów przygotowało propozycję zmian w ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym. Jak podkreślali przedstawiciele zespołu roboczego, taka zmiana to pozytywny sygnał dla uczestników rynku w kraju i zagranicą, co ułatwi Polsce budowanie regionalnego fintech hubu.

– Zespół ustalił, że organy nadzorcze i regulacyjne powinny w możliwie otwarty sposób informować uczestników rynku o swoich stanowiskach w odniesieniu do innowacyjnych produktów i usług oraz prowadzić z nimi efektywny dialog. W odpowiedzi na tę rekomendację kierownictwo UKNF podjęło decyzję o podjęciu szeregu działań w zakresie wspierania rozwoju innowacji finansowych przez nadzór, w tym w szczególności o powołaniu dedykowanej komórki organizacyjnej ds. rozwoju innowacji finansowych oraz wdrożeniu koncepcji Innovation Hub – podkreślono w raporcie.

Koncepcja Innovation Hub to procedura informacyjno-szkoleniowa, w ramach której wydzielona część nadzoru podejmuje działania informacyjne z obszaru regulacyjno-prawnego dla podmiotów fintech, prowadzi z nimi korespondencję i odbywa spotkania, pomagając m.in. w identyfikowaniu potencjalnych źródeł ryzyka regulacyjnego. Tego typu procedury podejmowane są przez zagraniczne organy nadzoru, np. brytyjski, australijski, singapurski.

W dalszej kolejności nadzór nie wyklucza stworzenia w Polsce tzw. piaskownicy regulacyjnej – to inne stosowane w innych krajach rozwiązanie, znacznie bardziej zaawansowane we wspieraniu rozwoju innowacji. Polegałoby na zapewnieniu fintechom „bezpiecznej przestrzeni”, w której uczestnicy rynku mogliby w ograniczonym czasie i zakresie testować swoje innowacje z udziałem grupy klientów. W takiej piaskownicy mogłyby uczestniczyć nie tylko start-upy, dopiero rozpoczynające swoją działalność, lecz także duże instytucje, jak np. banki czy ubezpieczyciele, poszukujące nowych modeli biznesowych opartych na nowoczesnych technologiach. Namiastkę takiej piaskownicy już zapowiedziano. Ministerstwo Cyfryzacji w ramach programu INFOSTRATEG przygotowuje program badawczy, który ma wspierać prace nad innowacjami transakcyjnymi poprzez przeznaczenie środków na budowę bezpiecznych środowisk testowych.

Biurokracja zmorą innowacji

W trakcie prac Zespołu okazało się, że jedną z głównych barier dla rozwoju sektora fintech w Polsce jest czas i poziom skomplikowania procesu uzyskiwania zezwolenia KNF na prowadzenie działalności licencjonowanej, w szczególności na świadczenie usług płatniczych. Ministerstwo Finansów już zapowiedziało zmiany – wprowadziło do projektu ustawy o usługach płatniczych przepisy umożliwiające w Polsce funkcjonowanie tzw. małych instytucji płatniczych (MIP).

– Prowadzenie działalności w formie MIP będzie podlegało rejestracji przez KNF po spełnieniu określonych wymogów, lecz istotnie ograniczonych w porównaniu do wymogów przewidzianych dla krajowych instytucji płatniczych. W opinii zespołu wprowadzenie MIP pobudzi rozwój innowacji na rynku usług płatniczych z uwagi na mniej restrykcyjne bariery wejścia na rynek – podkreślają autorzy raportu.

Kolejna przeszkoda dla fintechów, szczególnie tych najmniejszych podmiotów, to obszerne wymogi sprawozdawcze, które stanowią dla nich obciążenie finansowe i czasowe. Zespół postuluje więc przegląd regulacji pod kątem tego, czy obowiązki te nie są powielane. Innym pomysłem jest likwidacja konieczności raportowania danych, które już są przetwarzane przez organy publiczne.

– Zespół ustalił, że wskazywana bariera mogłaby zostać istotnie ograniczona poprzez szersze stosowanie w Polsce technologii regulacyjnych (regtech). Podkreślono, że zaletą rozwiązań regtech, oprócz dużego potencjału do obniżenia kosztów, jest możliwość szybkiej ich adaptacji do zmieniającego się otoczenia regulacyjnego. Rozwiązania regtech mogą znacząco wspierać gromadzenie i raportowanie danych w celu spełniania potrzeb regulacyjnych za pomocą takich technologii jak big data, zaawansowana analityka, automatyzacja procesów, machine learning czy też wizualizacja danych – wynika z raportu.

Zespół wypracował także propozycje legislacyjne, które umożliwią instytucjom finansowym większą swobodę działania poprzez kanały elektroniczne. Chodzi m.in. o możliwość zamiany dokumentów papierowych na cyfrowe oraz wykorzystywania w większym stopniu danych dostępnych w rejestrach publicznych.

Problemy z outsourcingiem i chmurą

Fintechy narzekają także na trudności w rozwijaniu innowacyjnych rozwiązań opartych na outsourcingu. Powodem są restrykcyjne przepisy. Prawo nie przewiduje np. możliwości ograniczenia odpowiedzialności dostawcy usług wobec zleceniodawcy za szkody wyrządzone klientom wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. To powoduje m.in., że instytucje finansowe (firmy inwestycyjne, banki, SKOK-i, instytucje płatnicze) nie mogą korzystać z usług wielu dostawców, np. z dziedziny IT, którzy nie akceptują takich restrykcyjnych zapisów. UKNF opracował propozycję zmiany prawa w tym zakresie, na razie dotyczącą firm inwestycyjnych. Znosi ona obowiązkowy zakaz ograniczania odpowiedzialności przedsiębiorcy wobec firmy inwestycyjnej za szkody wyrządzone jej klientom. Potrzebne są jeszcze analogiczne rozwiązania m.in. w prawie bankowym, w ustawie o SKOK-ach czy usługach płatniczych.

Dodatkową trudnością jest także ograniczona możliwość stosowania podoustourcingu przez banki. Prawo bankowe zezwala na stosowanie outsourcingu tylko do drugiego poziomu (dostawca -> poddostawca). W przypadku usług w chmurze często zasoby są przechowywane w środowisku chmurowym, które jest kontrolowane przez inny podmiot niż dostawca. W tym celu MF powinien dopuścić możliwość stosowania przez banki wielopoziomowego outsourcingu, przynajmniej w segmencie IT.

Tym bardziej że – jak podkreślają eksperci – innowacje w finansach nie są możliwe bez usług cloud computingu, które są bezpieczniejsze, tańsze i bardziej dostępne, bo dostosowane do potrzeb konkretnego klienta. Co do zasady korzystanie z chmury przez firmy nadzorowane przez KNF nie jest zakazane, jednak stosowane rozwiązania muszą być zgodne z prawem dotyczącym outsourcingu oraz regulacjami ostrożnościowymi (m.in. Rekomendacją D). UKNF – żeby ułatwić fintechom funkcjonowanie w oparciu o chmurę – przygotował stanowisko dotyczące tego typu rozwiązań.

Problematyczny brak wizji

W odróżnieniu od wielu krajów Polska nie ma wypracowanej strategii wspierania innowacji finansowych, przez co ten segment traci na konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Bez spójnej strategii trudno będzie zostać fintech hubem dla Europy Środkowo-Wschodniej, a takie aspiracje Polska ma, w dodatku – jak podkreślają eksperci – są to aspiracje uzasadnione,

– W ramach strategii rozwoju fintech w Polsce należy ustalić priorytety działań w tym sektorze, dobrze rozpoznać atuty polskiej gospodarki (np. silna branża IT) i stworzyć systemowe rozwiązania wspierające realizację strategii. Jednocześnie konieczne jest wytworzenie unikalnego mikroklimatu gospodarczego, przygotowanie odpowiedniego środowiska prawno-regulacyjnego oraz zapewnienie efektywnej i bliskiej współpracy między podmiotami sektora fintech, dostawcami technologii oraz regulatorami i nadzorem. Ustalenia z prac zespołu pokazują, że warto podejmować wspólne inicjatywy na rzecz rozwoju innowacji finansowych, które mogą pozytywnie zmienić krajobraz rynku finansowego w Polsce z jednoczesnym zachowaniem bezpieczeństwa (secure fintech) i odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów – podkreślają autorzy raportu.