Rewolucja regulacyjna

W 2015 r. zostały uchwalone lub weszły w życie nowe przepisy mające wpływ na różne sfery funkcjonowania rynku finansowego. Przedstawiamy analizę wprowadzonych zmian.

1 stycznia 2016 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Zastąpi ona ustawę z dnia 22 maja 2003 r. określającą warunki wykonywania działalności w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych (…). Zasadniczym celem nowelizacji przepisów jest implementacja do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2009/138/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 listopada 2009 r. – Solvency II, a tym samym, wprowadzenie nowych, jednolitych dla wszystkich krajów unijnych wymogów kapitałowych i standardów zarządzania ryzykiem w zakładach ubezpieczeń i zakładach reasekuracji. Jaki wpływ na sytuację polskich ubezpieczycieli będzie miało wprowadzenie tejże dyrektywy? Jeśli chodzi o tych największych to wydaje się, że niewielki, co pokazuje przykład Grupy PZU, której pozycja kapitałowa nadal pozostanie bardzo silna. Szacunkowa kalkulacja wymogu kapitałowego i środków własnych grupy według zasad Solvency II bazująca na danych z 31 grudnia 2014 r. daje wskaźnik pokrycia na poziomie 303,4 proc., co stawia PZU w czołówce europejskich ubezpieczycieli.

Sugestie ZBP odrzucone

Nowa ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej wprowadza także szereg postanowień o charakterze prokonsumenckim, które stanowią odpowiedź na toczącą się od miesięcy debatę dotyczącą praktyk na rynku bancassurance oraz próbę jego regulacji. Eksperci firmy prawniczej Clifford Chance podkreślają fakt, że nowa ustawa w odniesieniu do ubezpieczeń na cudzy rachunek, w szczególności ubezpieczeń grupowych, wprowadza zakaz otrzymywania przez ubezpieczającego wynagrodzenia lub innych korzyści w związku z oferowaniem możliwości skorzystania z ochrony ubezpieczeniowej lub czynnościami związanymi z jej wykonaniem. Jako wyjątek od powyższej regulacji dopuszczono finansowanie przez ubezpieczonego jedynie kosztu składki. Oznacza to, że wbrew sugestiom m.in. Związku Banków Polskich pozbawiono ubezpieczającego w porównaniu z Rekomendacją U możliwości uzyskania zwrotu innych kosztów poniesionych w związku z dystrybucją i wykonaniem umowy ubezpieczenia. – Z wyjątkiem nielicznych wyłączeń dotyczących obrotu nieprofesjonalnego takich jak np. ubezpieczenia pracownicze lub rodzinne, powyższe zasady będą obowiązywały wszystkich dystrybutorów, również tych spoza rynku bancassurance – zaznacza Nick Fletcher, partner w Clifford Chance. Niezwykle istotnym elementem nowej ustawy jest także wzmocnienie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz umów, w których wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe (tzw. produkty strukturyzowane). Eksperci Clifford Chance podkreślają, iż przed zawarciem umowy ubezpieczania, zakłady ubezpieczeń będą miały obowiązek przeprowadzenia analizy potrzeb, wiedzy i doświadczenia w zakresie ubezpieczeń na życie oraz sytuacji finansowej klienta. Dopiero na tej podstawie zakład przedstawi propozycję ubezpieczenia wraz z uzasadnieniem wskazującym, w jaki sposób odpowiada ona potrzebom klienta. W sytuacji gdy dany produkt nie jest odpowiedni lub gdy nie ma odpowiedniego ubezpieczenia, zakład ubezpieczeń przekazuje tę informację klientowi z jednoczesnym ostrzeżeniem, że wynik analizy lub oferta zakładu ubezpieczeń uniemożliwia zaoferowanie odpowiedniego ubezpieczenia. – Ustawa wprowadza także w odniesieniu do wszystkich umów ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym uprawnienie ubezpieczonego do odstąpienia od umowy w terminie 60 dni od dnia otrzymania po raz pierwszy rocznej informacji o wysokości świadczeń przysługujących z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia – wyjaśnia Nick Fletcher.

Nowe uprawnienia KNF i UOKiK

W odniesieniu do umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, w szczególności ubezpieczenia grupowego, ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej przewiduje konsekwencję za niedoręczenie ubezpieczonemu warunków umowy przed wyrażeniem przezeń zgody na udzielenie ochrony ubezpieczeniowej lub na finansowanie kosztu składki ubezpieczeniowej. Ponadto w nowelizacji znalazły się zapisy dotyczące wymogu jednoznaczności i zrozumiałości, którym objęte będą nie tylko ogólne warunki ubezpieczenia i umowa ubezpieczenia, ale wszystkie dokumenty o charakterze wzorca umowy, takie jak np. regulamin ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Kolejnym novum w omawianych przepisach są dodatkowe kompetencje Komisji Nadzoru Finansowego. Dzięki nowej ustawie KNF będzie miał możliwość monitorowania rynku ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych jak również interwencji produktowej, polegającej na możliwości zakazu lub ograniczenia wprowadzania do obrotu, dystrybucji lub sprzedaży niektórych ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych albo rodzaju działalności finansowej lub praktyki zakładu ubezpieczeń. Nowe narzędzia za sprawą znowelizowanej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (weszła w życie 28 stycznia 2015 r.) dostanie także UOKiK. Dzięki tzw. środkom zaradczym (ang. remedies) Urząd w decyzji kończącej postępowanie będzie miał możliwość wskazania przedsiębiorcy, jakie działania ma podjąć w celu usunięcia skutków naruszenia lub zaprzestania niedozwolonej praktyki. W pierwszej kolejności będą to mogły być tzw. środki behawioralne, np. udzielenie licencji własności intelektualnej na niedyskryminujących warunkach, czy zmiana umowy. Jeżeli okażą się one nieskuteczne lub uciążliwe dla przedsiębiorcy, Urząd będzie miał możliwość zastosowania specjalnych środków. Jednym z nich może być nakaz rozdzielenia prowadzenia przez przedsiębiorcę działalności na szczeblu detalicznym od hurtowej w celu zapewnienia innym detalistom jednolitych warunków na danym rynku. To jednak nie jedyna zmiana w przepisach antymonopolowych. – Nowelizacja domyka dotychczasowe luki prawne i przyczyni się do wzmocnienia ochrony konkurencji i konsumentów. Skuteczna jej ochrona działa na rzecz uczciwych przedsiębiorców, wspiera rozwój gospodarczy, innowacyjność i dobrobyt konsumentów – mówi prezes UOKiK Adam Jasser.

Osoby zarządzające będą odpowiadać finansowo

Skuteczniejszej walce z niedozwolonymi porozumieniami pomóc ma zapisane w ustawie wydłużenie okresu przedawnienia praktyk ograniczających konkurencję z roku do pięciu lat. Pozwoli to na wykrycie większej ilości zmów szkodliwych dla gospodarki oraz konsumentów. Może również działać prewencyjnie, zniechęcać do niedozwolonych działań. Istotną zmianą jest też wprowadzenie możliwości nałożenia kary finansowej na osoby zarządzające przedsiębiorstwem za umyślny udział w porozumieniu ograniczającym konkurencję. – Przepisy mówiące o osobistej odpowiedzialności osób zarządzających istnieją obecnie w większości systemów ochrony konkurencji na świecie. Niektóre z państw, np. Stany Zjednoczone czy Japonia, przewidują dla tych osób także odpowiedzialność karną – wyjaśnia Bernadeta Kasztelan-Świetlik, wiceprezes UOKiK.

Rzecznik Finansowy za Rzecznika Ubezpieczonych

Oprócz powyższych ustaw rok 2015 przyniósł także dwa inne dokumenty istotne z punktu widzenia banków i ubezpieczycieli, a mianowicie ustawę o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i o Rzeczniku Finansowym oraz wspomnianą Rekomendację U. Zgodnie z przyjętymi w tej pierwszej regulacjami reklamacja może być obecnie złożona w każdej jednostce podmiotu rynku finansowego obsługującej klientów. Po złożeniu przez klienta reklamacji podmiot rynku finansowego będzie zobowiązany do jej rozpatrzenia i udzielenia klientowi odpowiedzi. Ustawa przewiduje, że tejże odpowiedzi należy udzielić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania reklamacji. W szczególnie skomplikowanych przypadkach będzie ona mogła być udzielona w dłuższym terminie, do 60 dni od dnia otrzymania reklamacji. Sankcją za niedotrzymanie określonych terminów będzie uznanie reklamacji za rozpatrzoną zgodnie z wolą klienta. – Odpowiedź na reklamację klienta powinna zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne, wyczerpującą informację na temat stanowiska podmiotu wraz z podaniem imienia i nazwiska osoby udzielającej ze wskazaniem jej stanowiska służbowego – wyjaśnia Andrzej Jakubiak, przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego. Na mocy tejże ustawy w miejsce dotychczasowej instytucji Rzecznika Ubezpieczonych powołana została instytucja Rzecznika Finansowego. Do jego zadań należeć będzie podejmowanie działań w zakresie ochrony klientów podmiotów rynku finansowego, których interesy reprezentuje. Rzecznikowi będzie także przysługiwać prawo do nakładania administracyjnych sankcji pieniężnych. W Rekomendacji U wśród łącznie 21 szczegółowych rekomendacji skierowanych do banków znajdują się zarówno wskazówki dotyczące bezpośrednio klienta (np. obowiązki informacyjne), jak i takie, których realizacja pozostanie dla klientów najprawdopodobniej niezauważalna (przygotowanie przez zarząd banku dokumentu opisującego politykę w zakresie bancassurance czy też sposoby księgowania wynagrodzenia). Z punktu widzenia sektora finansowego jednym z kluczowych jej ustaleń jest wskazanie, że bank nie powinien występować jako ubezpieczający i pośrednik finansowy przy tej samej umowie ubezpieczenia. – Bank będący ubezpieczycielem może otrzymywać od klienta wyłączenie zwrot kosztów związanych z zawarciem i obsługą umowy ubezpieczenia, natomiast w Rekomendacji nie są regulowane relacje pomiędzy bankiem a firmą ubezpieczeniową – wyjaśnia Norbert Jeziolowicz, dyrektor Zespołu Bankowości Detalicznej i Rynków Finansowych Związku Banków Polskich. Ponadto w Rekomendacji U wskazano, że wynagrodzenie banku z tytułu oferowania produktów ubezpieczeniowych powinno być ustalane przy uwzględnieniu ponoszonych przez bank kosztów, a w przypadku oferowania polis w formule pośrednictwa ubezpieczeniowego, należy zapewnić, aby wysokość wynagrodzenia nie podważała zaufania klienta do rynku finansowego.